Motto

Het motto is ontleend aan Monogamie (1996), een boekje van de Engelse psychotherapeut en schrijver Adam Phillips met filosofische uitspraken over monogame relaties. Het luidt:
'A couple is a conspiracy in search of a crime.
Sex is often the nearest they can get'.
Het motto betekent letterlijk dat een koppel een samenzwering is op zoek naar een misdaad. Seks is meestal het dichtstbijzijnde middel.
In het boek komt dit letterlijk naar voren. Hofmeester fantaseert veel over seks en heeft bijzondere opvattingen over seks. Zo voert hij een ‘wreed spel’ met zijn ex-echtgenote, misbruikt hij zijn werkster, maar gaat door het lint als hij Tirza met haar vriend samen ziet. Seks wordt gebruikt voor de directe bevrediging van behoeften en is een heel belangrijk element voor elk personage.
Hoe Hofmeester over seks denkt vat hij aan het eind samen voor de kleine Kaisa: 'De kern van seksualiteit tussen volwassenen is de vernedering. Op zichzelf is het niet zoveel, seks, stelt het niet veel voor. Op de vernedering na. Dat is waar het om gaat, dat is feitelijk het enige' (p. 386).

 

Samenvatting

Jörgen Hofmeester, de bijna zestigjarige hoofdpersoon, zal ervoor zorgen dat op het eindexamenfeest van zijn dochter Tirza alles tot in de puntjes geregeld is. Het moet een onvergetelijk feest worden voor zijn jongste dochter Tirza, zijn oogappel. Haar vier jaar oudere zuster Ibi ' voluit Isabelle ' heeft al eerder het huis verlaten. Ook zijn aanzienlijk jongere echtgenote is er drie jaar geleden vandoor gegaan ter wille van een jeugdliefde. Jörgen Hofmeester ziet erg op tegen 'de Tirzaloze fase', de periode dat hij alleen in het pand achterblijft. Want Tirza gaat binnenkort op reis naar Afrika. Maar voor dit feest zal hij nog één keer alles uit de kast halen.

Een tegenvaller is wel dat zijn echtgenote zes dagen geleden plotseling is teruggekeerd. Opeens stond ze met haar koffer in de hal en volkomen vanzelfsprekend nam ze haar vroegere plaats weer in.

Op het feest deelt Jörgen zijn financiële zorgen met de aanwezige docent economie. Ruim één miljoen had hij buiten bereik van de fiscus op een bank in Luxemburg belegd. Hij koos voor een zeer risicovolle belegging in een zogenaamd hedge fund. Maar na de aanslagen op de Twin Towers en de ingestorte wereldeconomie is zijn spaargeld opeens verdampt: het hedge fund is spoorloos verdwenen.

Van Tirza's klasgenoten trekt vooral een zeer alternatief gekleed meisje Jörgens aandacht. Ze stelt zich voor als 'Ester zonder h'. Jörgen converseert wat met haar maar ze geeft er de voorkeur aan alleen te zijn; Jörgen zal een drankje voor haar halen. Dan verschijnt Tirza met haar vriendje. Het is een keurige, beleefde Marokkaanse jongen van 23 of 24 jaar, Choukri geheten. Jörgen is geschokt: de jongen lijkt volgens hem sprekend op Mohammed Atta, de leider van de terroristen op 11 september 2001. Hij voelt spontaan een hevige afkeer van de jongen, noemt hem ook consequent Mohammed Atta en ziet in hem steeds sterker de man die hem niet alleen van zijn lievelingsdochter berooft maar die ook verantwoordelijk is voor zijn financiële ondergang.

Drie weken na het feest zal Tirza met Choukri naar Afrika vertrekken. Jörgen zal hen naar het vliegveld in Frankfurt brengen. Het jonge stel zal van Frankfurt naar Windhoek vliegen: in Namibië begint hun trektocht door Zuidelijk Afrika. Jörgen kan het afscheid eigenlijk niet aan.

De sfeer is niet optimaal. Volgens afspraak zal Jörgen voor het avondeten een rijsttafel halen in het dorp, maar als hij terugkomt, is hij er ongewild getuige van hoe Choukri op de eettafel Tirza neukt. Dan voltrekt zich een ramp. Maar Jörgen rijdt de volgende dag 'gewoon' naar Frankfurt om het tweetal uit te zwaaien en keert diep in de nacht terug in Amsterdam.

Als Tirza na een week nog niets van zich heeft laten horen, wordt de echtgenote ongerust. Jörgen belt een paar keer zonder resultaat naar Windhoek. Wanneer er na twee weken nog geen bericht is, besluit hij zelf ter plekke op onderzoek uit te gaan. Tamelijk doelloos zwerft hij door de stad. Dan klampt zich op een dag een negenjarig kindhoertje aan hem vast. Ze heet Kaisa en het lukt Jörgen niet zich van haar los te maken. Gedurende zijn hele tocht door Namibië houdt ze hem gezelschap. Er ontstaat een merkwaardige band tussen de twee. In lange monologen stort Jörgen onbevangen zijn hart bij haar uit.

Telefonisch stelt hij de echtgenote zoveel mogelijk gerust. Met een huurauto trekt hij de woestijn in: hij wil verdwijnen. Dat verdwijnen lukt hem niet en tijdens een slapeloze nacht, half in trance, onthult hij Kaisa wat er in de Betuwe is gebeurd: hoe hij op een gruwelijke manier Tirza en Choukri heeft vermoord.

Tirza is gevonden; hij moet onmiddellijk naar Amsterdam terugkomen. Kaisa laat hij in Windhoek achter met de belofte dat hij zal terugkomen met al het geld dat hij daar kan opnemen.

Als hij terug in Amsterdam is ziet hij van ver al een oploop voor zijn deur: radio, tv, politie, nieuwsgierigen. Hij belt nog één keer Tirza's mobieltje om haar stem te horen: 'Hoi, dit is Tirza. Ik ben er even niet. Maar laat maar een leuk berichtje achter'.

Verdieping

Compositie en tijdsverloop

Het verhaal speelt in de zomer van 2005. Opvallend is het tijdsverloop in die maanden. Deel I en II, 270 pagina's, spelen zich geheel af tijdens het eindexamenfeest, een tijdsbestek van ongeveer twaalf uur. Het begint met Jörgens voorbereidingen in de keuken en eindigt bij het aanbreken van de nieuwe (zomer)dag. De forse omvang van deze twee delen is vooral toe te schrijven aan de talrijke uitvoerige flashbacks.

Deel III begint drie weken na het feest en beslaat een periode van ongeveer zes weken. Na een kort verblijf in de Betuwe volgt het vertrek naar Namibië. Daar arriveert Jörgen drie weken na Tirza's vertrek (p. 339). Hij zwerft een aantal dagen door Windhoek, trekt naar de woestijn, probeert tevergeefs eerst daar en later in het stadje Lüderitz te verdwijnen en keert dan naar Amsterdam terug.

Tirza is strak en zorgvuldig gecomponeerd. Het verhaal wordt, onderbroken door lange flashbacks, chronologisch verteld.

Ruimte

De locaties worden volledig conform de werkelijkheid beschreven: plaats- en straatnamen, winkels en hotels, alles klopt. Deel I en II spelen vrijwel volledig in het huis aan de Van Eeghenstraat. In deel III verplaatst het verhaal zich even naar het huis in de Betuwe maar vooral naar Namibië.

De wijze van vertellen

Het vertelperspectief is een personale vertelwijze en ligt steeds bij de hoofdpersoon Jörgen Hofmeester.

“Hofmeester laat hem los, hij pakt de shaker van de geïmproviseerde bar en begint driftig te schudden. Tirza’s vrienden moeten nu maar eens meer van zijn cocktails proberen. Op het feest van je jongste dochter dien je uitgelaten te zijn. Vrolijk. Vol goede moed. Hoopvol op het feest van je jongste dochter ben je zlef een beetje het feestvarken. Hij zet de shaker op het aanrecht en schenkt een half glaasje wijn in. “(p. 179)

Thema

Lolitamotief
Het grootste thema van Tirza is het lolitamotief: een oude(re) man die een jong meisje liefheeft. Op twee manieren komt dit terug. Ten eerste is er natuurlijk de alles omvattende liefde van een vader voor zijn dochter. Je zou dus ook kunnen stellen dat het thema is de vader-dochterrelatie, maar omdat er op meerdere manieren een vorm van liefde tussen een oudere man en een jong meisje terugkomt heb ik toch gekozen voor het lolitamotief. Jörgen Hofmeester heeft na een aantal teleurstellingen in zijn leven al zijn hoop gevestigd op zijn achttienjarige dochter Tirza, die hij zijn \\\'zonnekoningin\\\' noemt. Jörgen projecteert al zijn liefde na de dood van zijn dochter op het jonge meisje Kaisa. Daarnaast komt dit thema terug in de relatie van Ibi met de oudere huurder, Andreas. Het lolitamotief staat ook voor een liefde die enerzijds puur en eerlijk is en anderzijds destructief (vernietigend), want het een liefde die té obsessief is en de spuigaten uitloopt. Het is een liefde die vol angst en jaloezie zit om de geliefde te verliezen en hierdoor fataal kan worden.

Personages

Hoofdpersoon Jörgen Hofmeester is een keurige burgerman, die er zeer aan hecht te voldoen aan de sociale conventies en niets aan het toeval overlaat. Hij heeft een goede baan bij een bekende firma, woont in het chicste deel van de Amsterdamse Concertgebouwbuurt, is getrouwd, heeft twee mooie dochters en buiten bereik van de fiscus ruim één miljoen op een buitenlandse bankrekening geparkeerd. Hofmeester is een antiheld, verkrampt en onhandig, erop gebrand het allemaal goed te doen, maar keer op keer mislukt het. Alles breekt hem bij de handen af. Een mens is wat hij doet, maar Hofmeester is voornamelijk wat hij niet heeft gedaan. Uit angst zijn lieveling Tirza te verliezen bedelft hij haar onder zijn zorgzaamheid. Later verbindt hij die angst voor verlies met angst voor terroristen, wat leidt tot het haten van Tirza's vriendje. Echt contact weet hij met niemand te maken; hij heeft geen talent voor vriendschap.

Tirza tilt hij op een irreëel hoog voetstuk. Tirza, de zonnekoningin. De hoog-hoogbegaafde zonnekoningin. Zijn leven. Zijn hoop. Zijn toekomst. Het meisje weet er geen raad mee. Ze ziet de goede bedoelingen van haar vader en wil die ook wel honoreren. Maar ze wil evenzeer haar eigen leven leiden en eigen wegen gaan. Het leidt tot een tragische ontknoping.

Het huwelijk met de echtgenote, beeldend kunstenares, herinnert aan het toneelstuk ‘Who is afraid of Virginia Woolf?’. Ze hebben nooit bij elkaar gepast en elkaar nooit aantrekkelijk gevonden. Dat bekennen ze elkaar in terugblik vrijmoedig. Sneeren, snauwen, elkaar afkatten, dat vormt de hoofdmoot van de conversatie. Na een scheiding van drie jaar komt ze bij Jörgen terug, omdat ze bij niemand anders terecht kan. Het zijn twee wrakken bij elkaar. Hofmeesters echtgenote is het herkenbaarste wrak dat hij ooit in zijn leven heeft gezien. En in dat herkenbare wrak vindt hij zijn eigen leven terug. Een treurig stemmend gezelschap.

 

verwerkingsopdracht 

gedicht geschreven vanuit het perspectief van Jörgen Hofmeester

Mijn dochter

Ze was mijn dochter
Ik had recht op haar

Ze was mijn dochter
Hij had geen recht op haar

Kon ze niet bij me blijven?
Kon ze niet van mij blijven?

Gedicht geschreven vanuit het perspectief van Tirza Hofmeester

Papa

Je hoort je niet zo te gedragen
Laat me!
Je hoort je niet zo te misdragen
Bevrijd me!
Ik ben verliefd
Help me!
Papa laat me met rust alsjeblieft